kontakt@rawafoo.org

Festiwal Otwarte Ogrody
Rawa Mazowiecka

Początki

Korzenie europejskiej tradycji otwartych ogrodów sięgają XVIII-wiecznej koncepcji ogrodów krajobrazowych, która nawiązywała do wcześniejszych praktyk arystokratycznych dworów Francji, Anglii i Niemiec udostępniających swoje parki i ogrody dla gości z wyższych sfer. Na przełomie XIX i XX wieku, wraz z rozwojem ruchu ogrodniczego i ekologicznego, idea otwierania prywatnych ogrodów nabrała nowego charakteru udostępniając ogrody dla szerszej lokalnej publiczności. W roku 1927 powstał w Wielkiej Brytanii ruch National Gardens Scheme (NGS), który umożliwiał mieszkańcom odwiedzanie prywatnych ogrodów, które organizują charytatywne akcje na rzecz lokalnego systemu ochrony zdrowia. Podobne inicjatywy zaczęły pojawiać się także w Niemczech i Holandii, gdzie kładziono szczególny nacisk na kultywowanie lokalnych tradycji ogrodniczych. 

Jednym z najbardziej znanych współczesnych przykładów nawiązujących do tradycji otwartych ogrodów jest francuski narodowy festiwal „Rendez-vous aux jardins” (fr. Spotkanie w ogrodach), który został zainicjowany w roku 2003 przez francuskie Ministerstwo Kultury. Głównym celem tego wydarzenia jest promowanie lokalnego dziedzictwa przyrodniczego, historycznego i kulturalnego przez organizowanie w prywatnych ogrodach oraz w publicznych przestrzeniach zielonych rozmaitych wydarzeń artystycznych, kulturalnych i towarzyskich. Idea tego festiwalu przeniknęła do innych europejskich państw i od roku 2018 festiwal „Rendez-vous aux jardins” stał się oficjalnym, międzynarodowym wydarzeniem w Unii Europejskiej.  W edycji festiwalu z roku 2024 uczestniczyło 21 państw, w tym Polska. 

Koncepcja Festiwalu Otwartych Ogrodów dotarła do Polski w 2004 roku za sprawą Magdaleny Prosińskiej i Łukasza Wilmanna, zainspirowanych działalnością europejskich miast promujących ideę sąsiedzkiej integracji i ochrony lokalnego dziedzictwa. Pierwsze polskie edycje festiwalu zorganizowano w Podkowie Leśnej, Milanówku i Brwinowie, czyli w Podwarszawskim Trójmieście Ogrodów w latach 2005-2006. Od tego czasu festiwalowe wydarzenia są kontynuowane, obejmując swoim zasięgiem coraz więcej miejscowości. Otwarte ogrody organizują nieprzerwanie od ponad dwudziestu lat Podkowa Leśna, Milanówek, Brwinów, Komorów, Konstancin-Jeziorna, Piaseczno, Zalesie Dolne, Józefów, Warszawa-Sadyba, Warszawa-Włochy, a także miasta z innych rejonów Polski.  

Integrowanie i promowanie

Istotą Festiwalu Otwartych Ogrodów jest integrowanie lokalnej społeczności wokół spraw ochrony i promowania lokalnego dziedzictwa duchowego, materialnego, historycznego, kulturowego, społecznego, gospodarczego, przyrodniczego, ładu przestrzennego, zdrowego stylu życia oraz zacieśnianie sąsiedzkich więzi, ułatwianie nawiązywania interesujących kontaktów i pożytecznej współpracy. Festiwal jest ze swej natury oddolną inicjatywą mieszkańców, jednakże w wielu miastach korzystającą ze wsparcia lokalnych instytucji samorządowych oraz stowarzyszeń i fundacji. Wsparcie dla tej inicjatywy udzielane jest także przez regionalne władze rządowe i samorządowe. Podstawowe znaczenie dla powodzenia tego przedsięwzięcia ma jednak zaangażowanie samych mieszkańców osiedli i całych miejscowości — właścicieli ogrodów, artystów, profesjonalistów oraz woluntariuszy i sponsorów chcących wspierać ten projekt pracą, darowiznami czy też użyczaniem swoich przestrzeni bądź nagłaśniającego sprzętu. 

Festiwal Otwartych Ogrodów jest świętem lokalnej społeczności organizowanym przez nią samą dla swoich rodzin, przyjaciół, znajomych oraz dla gości z bliższego i dalszego sąsiedztwa. Działania kulturalne podejmowane oddolnie w prywatnych przestrzeniach nadają im kameralny, autentyczny i odmienny od masowych imprez charakter. Zmieniają percepcję tego czym jest kultura, jej lokalne dziedzictwo, a także czym jest społeczna partycypacja w kształtowaniu procesów rozwoju miasta, dotyczących między innymi kształtowania ładu przestrzennego oraz tworzenia warunków do rozwijania przedsiębiorczości gospodarczej. Niewymuszone, podejmowane oddolnie inicjatywy przełamują rutynę biernego odbioru oferowanych odgórnie wydarzeń kulturalnych, stwarzając warunki powrotu do cennej tradycji prywatnego mecenatu kultury i sztuki.  

Dla miejscowości, które przystępują do sieciowego programu Otwarte Ogrody, organizowanie cyklicznych (corocznych) festiwali jest szansą na podniesienie atrakcyjności swojego środowiska, co sprzyja przyciąganiu odwiedzających i turystów, zachęca do osadnictwa nowych mieszkańców, zaś miejscową młodzież może skłonić do pozostania w swojej rodzinnej miejscowości i układania szczęśliwego życia wśród ludzi przyjaznych, otwartych i ceniących walory swojej małej ojczyzny. Udział gminy w programie Otwarte Ogrody daje ponadto możliwość wymiany doświadczeń z innymi miejscowościami organizującymi podobne wydarzenia. 

Sky is the limit...

Termin „otwarte ogrody” jest symboliczną nazwą dla nieograniczonej formuły poszczególnych wydarzeń tworzących Festiwal Otwartych Ogrodów. Większość z nich organizowana jest w przydomowych ogrodach, natomiast mogą być aranżowane także w dowolnych otwartych i zamkniętych przestrzeniach. Tematyka poszczególnych otwartych ogrodów ograniczona jest jedynie wyobraźnią ich gospodarzy. Szczegółowe programy festiwalowych wydarzeń można bez trudu odnaleźć na stronach Podkowy Leśnej, Milanówka, Brwinowa, Konstancina Jeziornej, Komorowa, Piaseczna, Zalesia Dolnego, Józefowa, warszawskich dzielnic Sadyba i Włochy, a także Nałęczowa, Giebułtowa i innych polskich miast. W serwisach YouTube (link) i Facebook (link) można obejrzeć wiele relacji filmowych z otwartych ogrodów. Na szczególną uwagę zasługują relacje z festiwali w Podkowie Leśnej z 2018 roku (link) i 2024 roku (link). 

Festiwal Otwarte Ogrody to wydarzenie, które wyróżnia się na tle innych inicjatyw kulturalnych przede wszystkim tym, że opiera się na aktywnym udziale lokalnej społeczności. To mieszkańcy — właściciele ogrodów, artyści, rzemieślnicy i pasjonaci — są jego głównymi twórcami i gospodarzami. Dzięki temu festiwal nie jest narzuconym z zewnątrz spektaklem, lecz żywym, organicznym procesem, w którym kultura rozwija się oddolnie, zgodnie z autentycznymi potrzebami i aspiracjami uczestników. Tego rodzaju współtworzenie wydarzeń przywraca poczucie sprawczości oraz buduje prawdziwą wspólnotę, opartą na dialogu i wzajemnym szacunku. Uczestnicy festiwalu mają okazję obcować z twórczością autentyczną, zrodzoną z pasji i potrzeby dzielenia się pięknem, a nie z przymusu dopasowywania się do obowiązujących w mainstreamie trendów. Wartość festiwalu polega zatem nie tylko na promowaniu lokalnych tradycji i wzmacnianiu sąsiedzkich więzi, ale także na stwarzaniu przestrzeni dla prawdziwej, oddolnej kultury, która wymyka się komercyjnej i ideologicznej manipulacji. 

Unikalność

Idea otwartych ogrodów rozwijała się stopniowo – od kilku miejsc udostępnianych w pierwszych edycjach do kilkudziesięciu ogrodów w ostatnich latach. W miastach organizujących Festiwal Otwartych Ogrodów wydarzenie to cieszy się ogromną popularnością i jest wyczekiwane przez mieszkańców. Festiwal stwarza znakomitą okazję do spotkań, lepszego poznania sąsiadów oraz promowania interesujących osób, a także poznania wyjątkowych miejsc, o których inaczej trudno byłoby usłyszeć. Unikalność tego projektu wynika również z jego kameralnego charakteru i pewnej intymności, w której odwiedzający festiwalowe lokalizacje mogą poczuć się bardziej jak przyjaciele gościnnego domu, niż bezimienni uczestnicy anonimowego audytorium. Festiwal Otwartych Ogrodów przełamuje trend zamykania osiedli i izolowania się mieszkańców, sprzyjając budowaniu autentycznych więzi i poczucia wspólnoty. W miejscowościach, które decydują się na jego coroczną organizację, wydarzenie to znacząco poprawia klimat społeczny, sprzyjając otwartości, sąsiedzkiej integracji i nawiązywaniu współpracy.

Do premiery sezonu otwartych ogrodów 2025 pozostało:

Wszystkie prawa zastrzeżone @ 2025
Beyond Studio